BIBΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ, του Σταύρου Αυγολούπη, καθηγητή αστρονομίας του Α.Π.Θ.

                           "ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ στο παρελθόν, ΜΕΓ. ΠΑΝΑΓΙΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 1887-1978"


Φωτογραφικό Αρχείο: Βασίλης Δούκας
Κείμενα: Άννα Παπαγιάννη
Επιμέλεια Έκδοσης: Γραμματική Καραβασιλικού

Θεσσαλονίκη 2001, Εκδόσεις "ΔΙΑ ΒΙΟΥ", σελ. 175

Ήρθε κι έπεσε φως
να ζωντανέψουν οι φωτογραφίες.
Διέκρινα την όψη σου
και τ' όνομά σου.
Ξεχώρισα τη θέση σου.
Προσδιόρισα το χρόνο.
Και από τότε διαβαίνουμε μαζί
μέσα στον απέραντο τον κόσμο,

 


Έτσι κάπως ένοιωσα, σαν έπιασα στα χέρια μου τελειωμένο πια αυτό το λεύκωμα που φέρει τον τίτλο "ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ" στο παρελθόν της Μεγ. Παναγίας.
Η έκδοση του Λευκώματος αυτού, που σήμερα έχω την τύχη να παρουσιάσω -κατ' επιθυμία των δημιουργών του- έχει, όπως γράφω και στον πρόλογο, έναν προφανή και απόλυτα εύστοχο χαρακτήρα. Καταγράφει με τη βοήθεια φωτογραφιών τη διαχρονική πορεία της Μεγ. Παναγίας από το 1887, όπου ανάγεται η πιο παλιά φωτογραφία του λευκώματος αυτού, έως το 1978, που είναι η ζοφερή χρονιά πένθους για τη Μεγ. Παναγία. Χρονιά που δεν θα σβήσει από τη σκέψη κανενός Μεγαλοπαναγιώτη μέχρι της επανεύρεσης και επανατοποθέτησης της ιεράς θαυματουργής εικόνας της Παναγίας μας στο Προσκύνημά μας.
Οι παραστάσεις που παρουσιάζονται στις σελίδες αυτού του Λευκώματος αναδεικνύουν πολλά στοιχεία του χώρου της Μεγ. Παναγίας, όπως αυτά περπάτησαν στον τόπο μας από ιστορικής, κοινωνικής, θρησκευτικής και γενικά λαογραφικής σκοπιάς.
Μέσα απ' αυτές τις φωτογραφίες μπορεί να παρατηρήσει κανείς το χώρο, να τον μελετήσει ιστορικά αλλά και να καταγράψει επεμβάσεις και παρεμβάσεις καλές ή κακές που έγιναν σ' αυτόν τον συγκεκριμένο τόπο.
Η παράδοση ενός τόπου είναι τα αόρατα νήματα που ενώνουν τους ανθρώπους. Είναι ψυχικό μεγαλείο: το να μπορέσεις μέσα από τις φωτογραφίες αυτές να έρθεις σε επαφή με τόσες ανθρώπινες ψυχές, που βίωσαν πριν από σένα στον τόπο αυτόν. Είναι θεία χάρη: το να μπορέσεις να αφουγκρασθείς τα μηνύματα, που η σοφία των προγόνων σου επέλεξε να σου κληρονομήσει. Είναι ανεκτίμητης αξίας δώρο: το να επιτρέψεις στη ψυχή σου να αντιληφθεί το περπάτημα, μέσα στο χρόνο, των διαφορετικών αντιλήψεων για την καθημερινή ανθρώπινη επιβίωση.
Για να πετύχεις όμως όλα αυτά, πρέπει να βρίσκεσαι σε εγρήγορση. Πρέπει να χτίζεις γέφυρες επικοινωνίας με τους συνανθρώπους σου.
Πρέπει να ξέρεις να αντλείς γλυκείς και χρήσιμους χυμούς από τις ρίζες σου.
Πρέπει να μπορείς να ζωντανεύεις και να θρέφεις τους αόρατους δεσμούς που ενώνουν γενιά με γενιά.
Ο πολιτισμός δεν είναι υπόθεση που πρέπει να αφορά λίγους ανθρώπους. Δεν πρέπει να θεωρείται ως θέμα που αφορά το παρελθόν, αλλά να θεωρείται "Όραμα για το μέλλον" και μέσο διαμόρφωσης συλλογικής συνείδησης.
Ο μελετητής αυτού του Λευκώματος (βλέποντας τις φωτογραφίες, που υπάρχουν σ' αυτή την έκδοση), αυτό που συνεχώς διαπιστώνει είναι το πάθος για τη ζωή, καθώς επίσης και τη θρησκευτική πίστη των ανθρώπων, που ζούσαν πριν από μας στον τόπο αυτό. Τόνισα το "βλέποντας τις φωτογραφίες που υπάρχουν σ' αυτή την έκδοση" γιατί υπάρχουν ασφαλώς κι' άλλες φωτογραφίες στα σπίτια των συγχωριανών μας, που δεν συγκεντρώθηκαν ακόμη ή που δεν χώρεσαν σ' αυτή την έκδοση και εύχομαι να συμπεριληφθούν σε επόμενες εκδόσεις.

Δημιουργοί του Λευκώματος αυτού είναι ο Βασίλης Δούκας, η Άννα Παπαγιάννη και η Γραμματική Καραβασιλικού.
Ο Βασίλης Δούκας είναι ο πολύ γνωστός σ' όλους μας για τις ευαισθησίες του φωτογράφος του χωριού μας που συγκέντρωσε το φωτογραφικό υλικό. Αυτό αποτελείται κυρίως από το φωτογραφικό αρχείο του παλιού φωτογράφου του χωριού μας Γιώργου Συμιγδάλη, αλλά και από φωτογραφίες κάποιων κατοίκων του χωριού μας που πιθανόν έβγαλαν άλλοι φωτογράφοι, όπως ο Γιώργος Λεμονής, ο Αθανάσιος Μαύρος, ο Διαμαντής Αυγολούπης και άλλοι.
Τα εισαγωγικά κείμενα των εννέα θεματικών ενοτήτων από τα οποία αποτελείται το Λεύκωμα αυτό, καθώς και τις σύντομες επεξηγήσεις των φωτογραφιών έγραψε η φιλόλογος Άννα Παπαγιάννη. Με μεγάλη διακριτικότητα προσπάθησε να αποδώσει σε σύντομο κείμενο χρήσιμες και απαραίτητες όσο το δυνατόν πληροφορίες για τα όσα γεγονότα παρουσιάζονται και συσχετίζονται με την κάθε θεματική ενότητα. Δεν προσπάθησε να καταγράψει σε έκταση και σε πληρότητα όλα τα ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία της Μεγ. Παναγίας γιατί δεν ήταν αυτός ο στόχος αυτού του βιβλίου, που γι' αυτόν εξάλλου το λόγο ονομάζεται "Λεύκωμα".
Η επιμέλεια όμως της έκδοσης αυτής και κυρίως η χρηματοδότηση αυτού του έργου οφείλεται στην εκδότρια Γραμματική Καραβασιλικού, που έζησε με πάθος την ολοκλήρωση αυτού του βιβλίου.

Οι φωτογραφίες που περιέχονται στον τόμο αυτό δεν εμφανίζονται με χρονική αλληλουχία. Δεν ακολουθείται δηλαδή η σειρά από τις παλαιότερες φωτογραφίες προς τις νεώτερες, αλλά είναι χωρισμένες στις ακόλουθες εννέα ενότητες.
1. Όψεις του χωριού
2. Ιερό Προσκύνημα
3. Σχολικές εκδηλώσεις
4. Καφενεία-Γλέντια
5. Καθημερινή ζωή-Ασχολίες
6. Γάμοι
7. Πορτραίτα-Προσωπικές στιγμές
8. Γιορτές
9. Ιστορική Αναδρομή

Η πρώτη ενότητα "Όψεις του χωριού" δίνει πληροφορίες για την αρχιτεκτονική των σπιτιών. Δυστυχώς δεν σώθηκαν πολλά παλιά σπίτια κυρίως λόγου της μεγάλης καταστροφής που υπέστησαν τα χωριά μας από τους Τούρκους κατά τη θρυλική επανάσταση της Χαλκιδικής το 1821. Η επανάσταση αυτή, που δυστυχώς πνίγηκε στο αίμα, είχε αρχιστράτηγο τον Εμμανουήλ Παπά, που ξεκίνησε από την Ιερά μονή Εσφιγμένου με 3900 πολεμιστές, και οπλαρχηγό τον Καπετάν Χάψα που εξόρμησε από τη Συκιά Χαλκιδικής με 65 επαναστάτες. Με την ευκαιρία αυτή προτείνω σ' όλους σας να διαβάσετε την ιστορία της επανάστασης της Χαλκιδικής που μας κάνει όλους τους Χαλκιδικιώτες υπερήφανους. Δυστυχώς όμως αυτή η ιστορία λείπει σχεδόν παντελώς από τα σχολικά βιβλία της Α/θμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης, παρά τις επανειλημμένες προσπάθειας που καταβάλαμε στο Υπουργείο Παιδείας ως Παγχαλκιδικός Σύλλογος Θεσ/νίκης και ως Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Χαλκιδικής. Μεγάλες όμως ζημιές στις παλιές κατοικίες της Μεγ. Παναγίας προκάλεσε και ο μεγάλος καταστρεπτικός σεισμός της Ιερισσού, στις 26 Σεπτεμβρίου του 1932.
Το σύντομο αυτό κείμενο ακολουθεί μια σειρά φωτογραφιών του χωριού σε διάφορες περιόδους. Θα δείτε στη δεκαετία του 50 πως ήταν το χωριό μας με την παλιά εκκλησία του Αγ. Βασιλείου, με τις τεράστιες βελανιδιές στον προαύλιο χώρο και τα μεγάλα γλέντια κάτω απ' αυτές στις μεγάλες γιορτές.
Θα δείτε και το παλιό σχολείο με το τεράστιο κυπαρίσσι στην αυλή του. Δυστυχώς όμως θα λυπηθείτε που από απρονοησία γκρεμίστηκαν και ο ναός και το σχολείο και εκριζώθηκαν οι αιωνόβιες βελανιδιές και δεν υπάρχουν πια. Θα δείτε τον παλιό νερόμυλο στο Γεφύρι του Μπιζιργιάννη. Θα δείτε φωτογραφίες με τις παλιές γειτονιές, που δείχνουν τα τότε παιχνίδια των παιδιών, τα αποχαιρετιστήρια γλέντια των φαντάρων, τα παλιά πηγάδια στις γειτονιές, τα παλιά ξύλινα γεφύρια, τα καλντερίμια στους δρόμους, αλλά και το μνημείο των πεσόντων 1912-22, που δυστυχώς έχει χαθεί.

Η δεύτερη ενότητα ασφαλώς και είναι αφιερωμένη στο Ιερό Προσκύνημα. Αυτό σημαίνει Μεγαλοπαναγιώτης και αυτό ας γίνει ξεκάθαρο για όλους. Αναφέρεται και στο βιβλίο αυτό όλη η γνωστή ιστορία της εμφάνισης της Παναγίας στην ευλαβή και ενάρετη γριά Γερακίνα τον Αύγουστο του 1860. Αναγράφεται η εύρεση της θαματουργής εικόνας της Θεοτόκου και το χτίσιμο μέσα σε τρία χρόνια του ιερού ναού της κοιμήσεως της Θεοτόκου, που σώζεται μέχρι σήμερα, χωρίς όμως δυστυχώς τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας. Η εικόνα, όπως αναφέραμε και στην αρχή, κλάπηκε το 1978, αλλά έχουμε χρέος ως Μεγαλοπαναγιώτες να τη βρούμε, όπου και αν βρίσκεται τώρα.
Θα διαβάσετε επίσης για τη γιορτή του επαναπατρισμού της εικόνας στις 2 Ιουλίου, που οι νεώτεροι Μεγαλοπαναγιώτες δεν γνωρίζετε. Οι Μεγαλοπαναγιώτες αντέδρασαν και κατάφεραν να μη παραδώσουν στην Αρναία τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας μας για φύλαξη, αλλά να τη διαφυλάξουν μόνοι τους μέσα στη δίνη του εμφυλίου πολέμου. Την φύλαξαν τότε αλλά δυστυχώς τη χάσαμε τώρα σε καιρό ειρήνης. Η μεγαλοπρεπής αυτή γιορτή γιορτάζονταν τις 2 Ιουλίου, αλλά σταμάτησε το 1978 μετά την κλοπή της εικόνας.
Ακολουθούν ωραιότατες φωτογραφίες του Προσκυνήματος με τις θρησκευτικές και εθνικές γιορτές, καθώς και με τους προσκυνητές όλου του μήνα Αυγούστου στους υπαίθριους χώρους, αλλά και φωτογραφίες της ιστορικής πρωτοφανούς παλλαϊκής συγκέντρωσης των Μεγαλοπαναγιωτών για την κλοπή της θαυματουργής εικόνας. Σ' αυτές ο καθένας σας θα ξεχασθεί για ώρες πολλές ψάχνοντας και βρίσκοντας τελικά όποιον συγχωριανό μας και αν βάλει στο μυαλό του, που βρίσκονταν στη ζωή το 1978.

Στην τρίτη θεματική ενότητα με τον τίτλο "Σχολικές Εκδηλώσεις" θα διαβάσετε για τους σεβαστούς δασκάλους που από το 1878 υπηρέτησαν στα Ρεβενίκια (παλαιά ονομασία της Μεγ. Παναγίας), στην Ελληνική Σχολή αρχικά και στην Αστική Σχολή αργότερα. Από το 1902 λειτουργεί στα Ρεβενίκια και νηπιαγωγείο, ενώ το 1912 λειτουργούν και δύο τάξεις του Γυμνασίου με διδασκαλία Λατινικών και Γαλλικών.
Μη βιαστείτε να προσπεράσετε τις αναμνηστικές φωτογραφίες από τις παρελάσεις, από τις γυμναστικές επιδείξεις, το μαθητικό συσσίτιο, τις σχολικές γιορτές, τις εργασίες στο σχολικό κήπο, από το θέατρο, από την τάξη με το ξύλο στο χέρι για τη ξυλόσομπα, αλλά και από τις επισκέψεις επισήμων ατόμων. Πολλοί από σας κάπου θα βρείτε τον εαυτό σας μαθητή ή μαθήτρια του Δημοτικού Σχολείου.

Συνεχίζει το Λεύκωμα με την παρουσίαση της ενότητας "Καφενεία-Γλέντια". Πλούσια η Μεγ. Παναγία σε γιορτές και πανηγύρια, πλούσια σε καλλιτέχνες και προπαντός σε τραγούδια Μεγαλοπαναγιώτικα που υπάρχουν ευτυχώς ακόμη και που οφείλουμε να τα καταγράψουμε, πριν χαθούν για πάντα. Ευτυχώς ένας άριστος ερμηνευτής δημοτικών τραγουδιών ο Μεγαλοπαναγιώτης Τάκης Σαμαράς για λογαριασμό του Ραδιοφωνικού Σταθμού Μακεδονίας δημιούργησε πριν μερικές δεκαετίες ένα πολύ σημαντικό αρχείο. Οργανοπαίχτες σαν τον Γιαννάκη Γκιούρα και τους υιούς του, τον Στέργιο Αυγολούπη, τον Παναγιώτη Λεμονή, τον Κώστα Ηλία, τον Βασίλη Πολίτη και άλλους ή σαν τις μελωδικές φωνές του Στέργιου, Δημήτρη και Αποστόλη Σαμαρά, Άννας Σταμπουλή, Σταυρούλας Αυγολούπη, Γιάννη Γκίνιου και άλλων δεν είναι εύκολο να γεννά ένας τόπος.
Στις φωτογραφίες που ακολουθούν θα βρείτε όλους τους μερακλήδες του χωριού μας. Δυστυχώς όμως οι περισσότεροι δεν ζουν πια.

Στην πέμπτη ενότητα "Καθημερινή ζωή-Ασχολίες" θα δείτε το όργωμα με το γάϊδαρο, θα δείτε πως έπλεναν οι γυναίκες στις αυλές με κατασταλαΐ και πως στο Λάκκο τα βαριά ρούχα. Θα δείτε πως ύφαιναν στον αργαλειό και πως μάθαιναν τη ραπτική, πως δούλευαν στο διασίδι και στην ανέμη και πως δούλευαν προσωπική εργασία δωρεάν για την κοινότητα. Θα θυμηθείτε τη θρυλική ομάδα Ηρακλής τη δεκαετία του 60, αλλά και τη μεγάλη απεργία των μεταλλωρύχων αργότερα.

Στην ενότητα "Γάμος", αφού διαβάσετε τα έθιμα του Γάμου και σιγοψιθυρίσετε μερικά τραγούδια, θα απολαύσετε φωτογραφίες απείρου κάλλους από τα έθιμα του Γάμου.

Στα "Πορτραίτα-Προσωπικές Στιγμές" θα δείτε στις παλιές φωτογραφίες, που ανάγονται στο 1887 και μετέπειτα, να εμφανίζονται γνωστοί και άγνωστοι πρόγονοί μας με μια ιδιαίτερη θέση στην καρδιά του καθενός μας.

Στην προτελευταία ενότητα "ΓΙΟΡΤΕΣ" κυριαρχεί το θρησκευτικό έθιμο της Δεύτερης και Τρίτης ημέρας του Πάσχα, που ονομάζεται "Εικονίσματα". Φωτογραφίες με τις εικόνες του Προσκυνήματος και του Αγίου Βασιλείου που περιφέρονται από τους ευλαβείς συγχωριανούς μας σε μεγάλη ακτίνα γύρω από το χωριό μέσα από τα χωράφια και τα ραχώνια παρουσιάζονται με απλοχεριά. Επίσης θα δείτε και στιγμές Παπαδιαμάντικης γλυκύτητας στα όμορφα παρεκκλήσια του χωριού μας.

Η τελευταία ενότητα έχει μια ιδιαίτερη επιστημονική αξία. Στο γράψιμο της ενότητας αυτής βοήθησε την Άννα Παπαγιάννη σε μεγάλο βαθμό και ο συγχωριανός μας Δημήτρης Μάλαμας, που έχει αφιερώσει πολύ χρόνο για τη συλλογή ιστορικών στοιχείων του τόπου μας. Είναι μια ιστορική αναδρομή που πρέπει όλοι μας να γνωρίσουμε. Δεν έχει φωτογραφίες αλλά κοσμείται με ένα χειρόγραφο της Ιεράς Μονής Δοχειαρίου του 1349, που αναφέρεται στην Αραβενικεία.

Κλείνω τελικά αυτή τη σύντομη παρουσίαση με τη σύσταση να γίνει εκ μέρους σας θερμή η υποδοχή και προσεκτική η μελέτη αυτού του Λευκώματος. Πιστεύω ότι θα αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο για όσους θα ασχοληθούν μελλοντικά με την παράδοση του χωριού μας. Συγχαρητήρια και πάλι στους δημιουργούς αυτού του Λευκώματος που κινήθηκαν μόνο και μόνο από μέριμνα και αγάπη για την πολιτιστική μας κληρονομιά.
Εύχομαι αυτή η προσπάθεια, όπως γράφω και στον πρόλογό μου να συνεχισθεί και να εμπλουτισθεί με περισσότερο υλικό και μάλιστα αγκαλιάζοντας και τα υπόλοιπα χωριά του Δήμου μας. Ο άνθρωπος, χωρίς ενεργή επαφή με την παράδοση του τόπου του, διατρέχει τον κίνδυνο να βρεθεί με άδεια χέρια, όταν θα έρθει η δική του σειρά να παραδώσει.

Τελειώνοντας ας μου επιτραπεί να ευχηθώ ο τόμος αυτός να φθάσει στους όπου γης Μεγαλοπαναγιώτες για να τους γλυκαίνει την ψυχή πηγαίνοντάς τους το άρωμα από τις πλαγιές του Χτίκελα, σε όποια γωνιά της γης και αν βρίσκονται αυτή τη στιγμή .

 


Αυγολούπης Σταύρος
Καθηγητής Αστρονομίας
του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης


 



 

An error occurred on the server when processing the URL. Please contact the system administrator.

If you are the system administrator please click here to find out more about this error.